با اطلاع از راههاي پيشگيري و کنترل عوامل ايجاد كننده پوسيدگي دندان مي توان از ايجاد و پيشرفت پوسيدگي جلوگيري بعمل آورد. بسياري از غذاهايي كه شما مي‌خوريد، موجب مي‌شوند كه باكتريها در دهان شما اسيد توليد كنند. اين مجموعه (غذا+ باكتري+ محصولات توليدي باكتري)پلاك دنداني نام دارد، كه با چشم ديده نمي‌شود. نه تنها غذاهاي شيرين مثل شكلات وشيريني بلكه مواد نشاسته‌اي مثل نان، بيسكوئيت و غلات نيز باعث توليد اسيد مي‌شوند. اگر شما به دفعات تنقلات ميل كنيد، فعاليت اسيدي را در تمام روز خواهيد داشت و پس از تعداد زيادي از اين فعاليتهاي اسيدي، دندان شما پوسيده خواهد شد.پلاك دنداني باعث تحريك لثه‌ها، جدا شدن لثه از دندان و نهايتاً تخريب استخوان مجاور دندانها نيز مي‌شود. در چنين حالتي ، دندانها لق شده و از دست مي روند. بيماري لثه دليل اصلي از دست دادن دندان دربالغين است.هر چند شستشوي دهان با آب ظاهراً دندانها را تميز مي كند، ولي همانطور كه گفته شد پلاك ميكروبي ورقه چسبنده اي است كه به سادگي پاك نمي شود. بنابراين شستشو با آب پلاك ميكروبي را از روي سطح دندان برنمي دارد. پاك كردن پلاك ميكروبي از دندان بوسيله مسواك صورت مي گيرد.

تعداد دفعات مسواک زدن در شبانه روز

بهتر است بعد از هر وعده غذا، دندانها را مسواك كرد. البته چون اين كار براي همه عملي نيست، توصيه مي شود حداقل دوبار، شب قبل از خواب و صبح قبل از صبحانه دندانها را مسواك كنيد.

نكته مهمي كه وجود دارد اين است كه در مسواك كردن بايد پلاك ميكروبي را از روي دندانها برداشت، در حالي كه بسياري از مردم در هنگام مسواك كردن فقط به حذف خرده هاي غذايي از روي دندانها فكر مي كنند. در واقع خرده هاي باقي ماندة غذا معمولاً با حركت لب، زبان، گونه و جريان بزاق از روي دندانها پاك و شسته مي شوند.

مطلب ديگري كه حائز اهميت مي باشد، اين است كه وقتي سطوح دنداني پاك و براق مي شوند امكان چسبيدن ميكروب ها به آنها كمتر خواهد شد بنابراين اگر شخص حتي يك بار در شبانه روز با دقت و حوصله تمام سطوح دندانهايش را مسواك كند كافي خواهد بود.

اين نكته بخصوص در مورد كودكان اهميت دارد. بسياري از پدر و مادرها كودك خود را در ساعات پاياني شب كه كودك خسته و خواب آلوده است، مجبور به مسواك كردن مي كنند. در حالي كه اگر در هر ساعتي از شبانه روز ، كه كودك آمادگي و نشاط لازم براي مسواك زدن را دارد، اين كار صورت بگيرد علاوه بر تميز شدن دندانها در ايجاد فرهنگ بهداشتي مناسب هم اثر خواهد داشت.

روش صحیح مسواک زدن

1. مسواك را آب سرد خيس كنيد . سپس با تكان دادن ، آب اضافي آن را بگيريد و به اندازة يك نخود خميردندان روي آن قرار دهيد.

استفاده از خمير دندان زياد باعث ايجاد كف زياد در دهان شده و در نتيجه فرد قبل از اينكه دندانها را كاملا مسواك كند، مجبور به شستن دهان مي شود. براي اينكه خميردندان در تماس با همه دندانها قرار گيرد، خمير دندان را به داخل موهاي مسواك فشار دهيد.

2. موهاي مسواك را به طور مايل (با زاويه 45 درجه) روي سطح خارجي دندانها قرار دهيد. به طوري كه نصف موهاي مسواك روي لثه قرار گيرد. به اين ترتيب موهاي وسط مسواك روي طوق دندانها قرار مي گيرد. در هر بار سعي كنيد مسواك روي دو دندان رابه طور كامل بپوشاند.

3. مسواك را از روي طوق دندان 10 تا 15 بار به سمت سطح جونده بكشيد.

4. اين كار را براي سطح خارجي تمام دندانهاي آن فك انجام دهيد.

5. كارهايي را كه در رديفهاي 2 و 3 گفته شد، در سطح هاي زباني (داخلي) دندانهاي آن فك هم انجام دهيد.

6. براي سطح داخلي دندانهاي جلو مسواك را به صورت عمودي بر روي دندانها قرار دهيد و با حركات بالا و پائين اين سطح را تميز كنيد.

7. بعد از اينكه سطح داخلي و خارجي دندانها را مسواك كرديد، سطح جونده دندانها را مسواك كنيد. براي اين كار مسواك را بر روي سطح جونده دندانها كمي فشار دهيد تا موهاي مسواك به خوبي به داخل شيارهاي سطح جونده وارد شود. بعد چند بار، مسواك را به جلو وعقب بكشيد تا سطح جونده به خوبي تميز شود.

8. تمامي اعمالي كه گفته شد، در فك ديگر نيز تكرار كنيد تا تمام دندانهاي آن فك نيز با استفاده از مسواك تميز گردد.

9. چون خرده هاي مواد غذايي و ميكروبها روي سطح زبان جمع مي شود بهتر است روي زبان را هم با مسواك تميز كنيد. براي اين كار مسواك را در عقب زبان قرار دهيد و به طرف جلو بكشيد. اين كار را چند بار انجام دهيد. تميز كردن زبان نقش مهمي در از بين بردن بوي بد دهان دارد.

10. پس از مسواك كردن دندانها و زبان، دهان را چند بار با آب بشوئيد. ماساژ دادن لثه ها با انگشت پس از مسواك كردن مفيد مي باشد.

11. وقتي مسواك كردن دندانها تمام شد مسواك را خوب با آب بشوييد و در جايي دور از آلودگي نگهداري كنيد.

توجه داشته باشيد كه هيچ وقت مسواك خيس را در جعبه سربسته نگذاريد، چون مرطوب ماندن مسواك باعث رشد ميكروب ها روي آن مي شود.

آيا همه افراد بايد با يك روش دندانها را مسواك بزنند؟
     روشهاي متعددي براي مسواك زدن وجود دارند. دندانپزشكان براي اطفال و بيماران معلول جسمي و ذهني روشهاي خاصي را توصيه مي كنند. در مورد اشخاص بالغ نيز روشهاي متعددي براي مسواك زدن وجود دارد.ولي روش را كه متخصصين لثه بيشتر توصيه مي كنند روش Bass مي باشد كه مسواك بطور مايل تقريباً با زاوية 45 درجه نسبت به محور طولي دندانها در ناحيه اتصال لثه به دندان قرار ميگيرد، بطوريكه احساس شود قسمتي از موهاي مسواك به داخل شيار لثه اي فرو رفته است. سپس در همين حالت، حركات لرزشي كم دامنه اي در جهت جلو عقب (حداقل 10 بار در هرناحيه) انجام مي شود. مزيت اين روش آن است كه علاوه بر لبه لثه و سطح دندان حتي الامكان داخل شيار مابين لبه لثه و دندان كه پناهگاه خوبي براي ميكروبهاست، نيز تميز مي گردد. بهتر است پس از اين نحوه مسواك زدن، چند بار نيز مسواك از روي لثه به طرف لبه دندان بصورت چرخشي و جاروئي كشيده شود. براي تميز كردن سطح پشتي دندانهاي قدامي و دندانهاي عقل مي توان از روبرو مسواك را داخل دهان برده و مسواك نمود.

راهكارهايي براي افراد با ناتواني اندام كه در گرفتن مسواك مشكل دارند:
1) از يك نوار الاستيك براي گرفتن مسواك با دست استفاده كنيد.
2) دسته مسواك را با اسفنج، توپ لاستيكي يا دسته دوچرخه ضخيم نمائيد.
3) طول دسته مسواك را با يك تكه چوب يا پلاستيك مثلاً يك خط‌ كش يا يك چوب زباني افزايش دهيد.
4) نخ دندان را به شكل حلقه درآوريد تا راحت‌تر در دست گرفته شود.
5) از مسواك‌هاي الكتريكي يا نگهدارنده‌هاي نخ دندان كه بطور تجاري در دسترس مي‌باشند، استفاده نمائيد.

روش صحیح استفاده از نخ دندان

 با مسواك كردن نمي توان سطوح بين دنداني را تميز كرد براي اين كار بايد از نخ دندان استفاده شود. نخ دندان نخ مخصوصي است كه از ابريشم يا نايلون ساخته شده و مي توان آنرا از داروخانه تهيه كرد.

 قبل يا بعد از مسواك كردن دندانها، بايد با استفاده از نخ دندان سطوح بين دنداني را تميز كرد. براي استفاده از نخ دندان بايد :

     1. قبل از استفاده از نخ، دستها را با آب و صابون خوب بشوييد.
    2. حدود 35 سانتي متر از نخ دندان را ببريد.
    3. دو طرف نخي را كه بريده ايد، در هر دو دست، به دور انگشت وسط بپيچيد .
    4. سه انگشت آخر را ببنديد و دو دست را از هم دور كنيد تا نخ محكم كشيده شود. به اين ترتيب انگشت نشانه و شست هر دست آزاد مي ماند.
     5. قطعه اي از نخ به طول 2 تا 5/2 سانتي متر را مطابق شكل، بين انگشتان شست و اشاره هر دست نگاه داريد.
     6. نخ را باحركتي شبيه اره كشيدن به آرامي به فضاي بين دندانها وارد كنيد. مواظب باشيد نخ لثه را زخم نكند.
  1/6 _ براي وارد كردن نخ بين دندانهاي فك پايين از دو انگشت اشاره استفاده كنيد.

   2/6 _ براي وارد كردن نخ بين دندانهاي فك بالا از دو انگشت شست يا انگشت شست و اشاره استفاده كنيد.

     7. نخ را به كناره يكي از دندانها تكيه داده و با ملايمت به زير به لثه ببريد. وقتي نخ را تا آنجا كه ممكن است به زير لثه برديد، آنرا به سطح كناري دندان بچسبانيد و چند بار به طرف بالا و پايين حركت دهيد.
    8. نخ را كمي حركت داده قسمت تميز نخ را در همان محل، به سطح بين دنداني مجاور بچسبانيد و همين كار را تكرار كنيد. بعد از آن نخ را از بين دندانها خارج كنيد. آن قسمت از نخ را كه براي اين دندانها استفاده كرده ايد جابجا كنيد و نخ كشيدن دندان بعدي را شروع كنيد. اين كار را براي تمام سطوح بين دندانها تكرار كنيد.
    9. پشت آخرين دندان هر فك را نيز مثل دندانهاي ديگر نخ بكشيد.
براي تميز كردن سطوح بين دنداني هيچ وقت از چيزهاي سخت و نوك تيز مثل سنجاق و چوب كبريت استفاده نكنيد.

اگر استفاده از مسواك و نخ دندان باعث درد و خونريزي از لثه ها شود، نبايد آن را ترك كرد. در اكثر مواقع با ادامه اين كار و سالم شدن لثه، درد و خونريزي هم از بين مي رود . اگر درد و خونريزي پس از يك هفته از بين نرود. لازم است به دندانپزشك مراجعه شود.